آیین های باشکوه و پهلوانی (حماسی) ماه محرم که در ایرانزمین انجام می شود پیشینه ای بسیار دراز دارد . پس از کشته شدن ناجوانمردانه ی سیاوخش فرزند پاک و راستیگرای ایران زمین بدست تورانیان ، ایرانیان هر ساله آیینی را بپاسداشت و گرامیداشت خون سیاوخش برپای می داشتند و بدان سوگ سیاوش می گفتند . این آیین با سیاه پوشی ، نغمه های اندوهناک و خنیاگری های سوگوارانه همراه بود . این آیین کهن حتی پس از اسلام نیز ادامه داشت و ایرانیان همواره یاد سیاوش را گرامی می داشتند. همچنان هم در برخی از سرزمین های ایرانی این سوگواری انجام می شود .
پس از رویداد تلخ و اندوهبار کربلا، ایرانیان از کار یزیدیان بخشم آمدند. چنانکه در تاریخ سیستان آمده است :
چون اين خبر به سيستان آمد، مردمان سيستان گفتند:
ـ نه نيكو طريقتي برگرفت يزيد كه با فرزندان رسول(ص) چنين كرد.
پاره‌اي شورش اندر گرفتند. عبّاد [= حاكم منطقه،] سيستان، هم به مردمان سيستان سپرد، بيست بار هزار هزار درم [=20ميليون درهم] اندر بيت‌المال جمع شده بود از غنايم كامل و ديگر مالها، برگرفت و به بصره باز شد. عبيدالله بن زياد برادر خويش را... به سيستان فرستاد اندر اول سنة اثني و ستين.» (تاريخ سيستان،ص98 ـ 100)
پس از آن ایرانیان با مختار ثقفی هم پیمان شده و بخونخواهی امام حسین (ع) و یاران او پرداختند تک تک ستمکاران دشت کربلا را از میان برداشتند .
پس از روی کارآمدن فرمانروایی ایرانی و شیعه ی آل بویه ، سوگواری هایی باشکوه و جانسوز برای جانسپاران دشت کربلا در میان ایرانیان ، انجام گرفت . این سوگواری ها با همان شیوه و روش سوگواری های ایرانی انجام می شد بگونه ای که نمادی از بازسازی جنگ کربلا بشمار می رفت . در دوره های پسین نیز این سوگواری ها کم و بیش انجام می گرفت و بهنگام برپایی فرمانروایی صفوی بسیار فراگیرتر شد و تا آنجا که در برخی از بن مایه ها آمده ایرانیان 2 ماه به سوگواری می پرداختند .
در زمان فرمانروایی قاجاریه نیز سوگواری ها دنبال می شد و با شکوه بسیار برپا می شد و شبیه خوانی یا تعزیه خوانی نیز با شکوه بسیار برپا می شد و خود شاهان قاجاری نیز در برگزاری این آیینها پای می نهادند .
در سالهای پایانی فرمانروایی پهلوی نخست (رضاشاه) ، هرگونه سوگواری برای جانسپاران کربلا ، گناه بشمار می رفت و با گناهکاران برخوردهای بسیار سختی انجام می گرفت . پس از راندن رضاشاه از ایران بدست نیروهای انگلستان و روسیه و روی کار آوردن محمدرضا پسر وی ، آیین های سوگواری محرم دیگربار مانند پیش با شکوه بسیار خوبی برگزار شد و پیگیری شد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال 57 نیز با شکوه بسیار بیشتری از پیش ، در سرتاسر ایران زمین انجام پی گرفته شد
با نگاه به پیشینه ی این سوگواری ها و آیین های آن چنین بر می آید که آیین های سوگواری ماه محرم دارای پیشینه ای بسیار دراز در ایران زمین است و نمادهای این سوگواری سرتاسر نمادهای ایرانی و برگرفته از آیین های سوگواری ایرانی در پیش از اسلام است که پیشتر برای گرامیداشت یاد سیاوخش فرزند پاک ایران زمین انجام میگرفت ( با شکوهی کمتر ) و پس از رخداد تلخ کربلا ، برای امام حسین (ع) و یاران او( با شکوهی بسیار و بگونه ی سرتاسری ) انجام می شود . با نگرش بر نمادها و آیین های سوگواری که در دیگر کشورهای شیعه مذهب انجام می گیرد در می یابیم که باشکوه ترین و زیباترین این آیین ها در ایران زمین انجام می پذیرد و همه ی این نمادها دارای پیشینه در تاریخ ایران زمین است .
سیاه پوشیدن ایرانیان در این سوگواری ها یک نماد ایرانی است در میان عرب ها سیاه پوشی برای درگذشتگان روان نیست . چنانکه در تاریخ آمده است :
گويند رسم سياه پوشيدن در مصيبتها از اين زمان در ايران آغاز شد و آن چنان بود كه يكى از پسران گودرز با شنيدن اين خبر، در سوگ سياوش جامه هاى سياه بر تن كرد و به پيش كى كاووس رفت. كى كاووس كه او را سياهپوش ديد، پرسيد: اين چيست؟ در پاسخ گفت: امروز روز تيرگى و سياهى است. و رسم سياه پوشيدن در سوگواريها از آن زمان بود.
طبرى، تاريخ طبرى، ج 2، ص 425 بلعمى، تاريخ بلعمى، ج 1، ص 602 ابن اثير، الكامل، ج 3، ص 78- 77.
راه افتادن دسته های مردمی سوگواری همراه با زنجیر زنی و تبل زنی و شیپور و سنج نیز نشان از دسته ها و گروه ها برای آماده شدن در جنگ می باشد و گونه ای از بازسازی جنگ کربلا بشمار می رود و نماد و آیینی سرتاسر ایرانی و با پیشینه است که با شکوهی بیهمتا انجام می شود .
بر دوش کشیدن گهواره ی علی اصغر کودک شیرخوار امام حسین (ع) و درفش های گوناگون و نشاندن شیر بر دوش گروه های مردمی نیز نماد از روانه شدن سپاه امام حسین (ع) بسوی کوفه دارد .
یکی دیگر از آیین های سرتاسر ایرانی و باشکوه ماه محرم ، آیین تعزیه خوانی است که در سرتاسر ایران زمین انجام می شود و پیشینه در هیچ کشور دیگری ندارد . باشندگی و دلدادگی ایرانیان در این برنامه ی زیبا و شایسته به اندازه ای است که در برخی از برنامه ها بشَوَندِ شلوغی و ازدحام ، کار برای تعزیه خوانان دشوار می شود و گاه نمی توانند تعزیه را بخوبی بپایان برسانند .
روضه خوانی و نذورات دادن نیز آیینی ایرانی است و پیشینه در تاریخ ایران زمین دارد چنانکه :
نرشخى پیرامون آیین های سوگواری برای سیاوخش می نويسد : و هم در اين حصار بدان موضع كه از در شرقى اندر آيى، اندرون درِ كاهفروشان و آن را دروازه غوريان خوانند، او را آنجا دفن كردند. و مغان بخارا بدين سبب آنجاى را عزيز دارند. و هر سالى هر مردى آنجا يكى خروس بَرَد و بكشد پيش از برآمدن آفتاب روز نوروز. و مردمان بخارا را در كشتن سياوش، نوحه هاست. چنانكه در همه ولايتها معروف است. و مطربان آن را سرود ساخته اند و مىگويند و قوّالان آن را گريستن مغان خوانند.» نرشخى، تاريخ بخارا، ص 33- 32. باز همو در جايى ديگر مىگويد:« و اهل بخارا را بر كشتن سياوش سرودهاى عجب است و مطربان آن سرودها را كين سياوش گويند.» همان، ص 24.
آیین نذورات دادن یک آیین نیکو و پسندیده ی ایرانی است که در دین زرتشت نیز انجام می گیرد و کسانی پیشگام می شوند و سفره ای برپای می دارند و گروه گروه مردمان دیگر بدانجا رفته و از آن سفره می خورند و می آشامند و برای نذردهنده خوبیها را از خداوند بزرگ خواستار می شوند .
روی هم رفته آیین هایی که در ماه محرم از سوی ایرانیان انجام میشود ، آیین هایی زیبا و باشکوه و ریشه دار در فرهنگ و پیشینه ی ایران زمین است که با آموزه های اسلامی بویژه آموزه های شیعی آمیخته است و رنگ و بوی بسیار زیبایی بخود گرفته است و به دیگر کشورهایی که مردمانی شیعه مذهب دارند نیز راه یافته است و آنان نیز بپیروی از ایرانیان این آیین ها و سوگواریها را با نمادهای ایرانی انجام می دهند.
mziefum1372 