مهرمیهن | رسانه ی فرهنگ ایران

پیشینه ی شیر و خورشید

شیر و خورشید نیز بی‌گمان یکی دیگر ا‌ز نشان‌‌های ملی ایران است که سابقه‌ای بسیار کهن دارد. کهن‌ترین پیشینه این اثر ملی مربوط به استوانه‌ای است مربوط به «پادشاه سوسه‌تر پادشاه میتانی» است که در حدود 1450 سال پیش از میلاد سلطنت می‌کرده است. در این استوانه شکل خورشید با بالی گشوده نمایان است و میله‌ای در وسط آن قرار دارد و دو شیر در طرفین آن واقع است. آثار دیگر هخامنشان و چندین سنگ نگاره از شیر‌نشان از قدرت کشور ایران دارد.

شیر و خورشید

نخستین تصویر بر روی پرچم ایران

در سال 355 خورشیدی 976 میلادی که غزنویان، با شکست دادن سامانیان، زمام امور را در دست گرفتند، سلطان «محمود غزنوی» برای نخستین بار دستور داد نقش یک ماه را بر روی پرچم خود که رنگ زمینه آن یک‌سره سیاه بود زردوزی کنند. سپس در سال 410 خورشیدی 1031 میلادی سلطان «مسعود غزنوی» به انگیزه دل‌بستگی به شکار شیر دستور داد نقش و نگار یک شیر جای‌گزین ماه شود و از آن پس هیچ‌گاه تصویر شیر از روی پرچم ملی ایران برداشته نشد تا انقلاب ایران در سال 1357خو‌رشیدی.

افزوده شدن نقش خورشید بر پشت شیر

در مورد علت استفاده از خورشید دو دیدگاه وجود دارد، یکی این‌که چون شیر گذشته از نماد دلاوری و قدرت، نشانه ماه مرداد (اسد) هم بوده و خورشید در ماه مرداد در اوج بلندی و گرمای خود است، به این ترتیب هم‌بستگی میان خانه شیر (برج اسد) با میانه تابستان نشان داده می‌شود. نظریه دیگر بر تاثیر آیین مهرپرستی و میتراییسم در ایران دلالت دارد و حکایت از آن دارد که به دلیل تقدس خورشید در این آیین، ایرانیان کهن ترجیح دادند خو‌رشید بر روی سکه‌ها و پرچم بر پشت شیر قرار گیرد.

پرچم در دوران صفویان

پرچم ایران در بقیه دوران حاکمیت صفویان سبز رنگ بو‌د و شیر و خورشید را بر روی آن زردوزی می‌کردند. پرچم سه رنگ عهد نادر مادر پرچم سه رنگ فعلی ایران است. زیرا در این زمان بود که برای نخستین بار این سه رنگ بر روی پرچم‌های نظامی و ملی آمد، هر چند هنوز پرچم‌ها سه گوشه بودند.

تغییر اساسی در شکل و رنگ پرچم داده شد، یکی این که شکل آن برای نخستین بار از سه گوشه به چهارگوشه تغییر یافت و دوم این که «آقامحمدخان» سه رنگ سبز و سفید و سرخ پرچم نادری را برداشت و تنها رنگ سرخ را روی پرچم گذارد. دایره سفید رنگ بزرگی در میان این پرچم بود که در آن تصویر شیر و خورشید به رسم معمول وجود داشت با این تفاوت بارز که برای نخستین بار شمشیری در دست شیر قرار داده شده بود.

پرچم در دوران قاجار

در عهد «فتحعلی شاه قاجار»، ایران دارای پرچمی دوگانه شد. یکی پرچمی یک‌سره سرخ با شیری نشسته و خورشید بر، پرچمی سفید رنگ منقوش به شیر و خو‌رشید و شمشیر. سال‌ها بعد، «امیرکبیر» از این ویژگی پرچم‌های سه گانه دوره فتحعلی شاه استفاده کرد و طرح پرچم امروزی را ریخت و علاوه بر آن همان رنگ‌های پرچم نادر را پذیرفت و‌ دستور داد شکل پرچم مستطیل باشد. برای نخستین بار در زمان محمدشاه قاجار (‌جانشین فتحعلی شاه‌) تاجی بر بالای خورشید قرار داده شد.

در سال 1252 هجری قمری در زمان محمد شاه قاجار نظام نامه‌ای تدوین شد که درباره پرچم ایران چنین نوشته است: «پس برای هر دولتی نشانی ترتیب داده‌اند. دولت ایران را هم نشان شیر و خورشید متداول بوده است و هم‌اکنون نیز همین است. قریب سه هزار سال بلکه بیشتر از زمان زرتشت هم ‌این علامت بوده زیرا نشان آفتاب و نیروی شگفت‌انگیز خداوند است و شیر هم نشان از قدرت و هم برای آن‌که اکثر شهرهای ایران در اقلید چهارم واقع است و حرکت شمس هم در فلک چهارم است از این جهت شیر و خورشید را تغییر نداده‌اند و همان قرار سابق امروز برقرار است.»

با پیروزی جنبش مشروطه‌خواهی تدوین قانون اساسی در اصل پنجم متمم قانون اساسی آمده بود: «الوان رسمی بیرق ایران، سبز و سفید و سرخ وعلامت شیر و خورشید است.»

این نشان بنا به گفته مورخین به زمان شاهنشاهی «بهرام گور» باز می‌گردد. بنا به گفته فردوسی بزرگ بهرام گور شاهنشاه ساسانی خود را یکی از وارثان اصلی تاج و تخت کیانی ایران زمین می‌دانسته ولی می‌دید که به جای او خسرو به تخت شاهنشاهی رسیده و بزرگان کشور به پادشاهی او رای داده‌اند.

پس بنای پس گرفتن تاج کیانی از خسرو را گذاشت و به همین جهت تاج شاهنشاهی ایران بنا به درخواست او در وسط میدان شهر گذاشته شد و دو شیر را برای حفاظت از آن رها کردند. مقرر شد هر یک از دو شاهزاده (خسرو و بهرام‌) اگر توانستند تاج شاهنشاهی ایران را ا‌ز بین دو شیر رها سازند آن شخص پادشاه رسمی ایران خواهد شد. روز موعود خسرو از این کار دوری کرد و ریسک اش را نپذیرفت و میدان به بهرام واگذار شد.

بهرام با شجاعت و مهارت و نبردی طولانی توانست تاج را بردارد و در نهایت با گرزی هر دو شیر را از پای در آورد. هم ‌این امر موجب شد از زمان ناصرالدین شاه سرداران و فرماندهان بر کلاه خود هم‌چنین علامتی را نصب کنند. مهر سلطنتی ایران نیز که دو شیر محافظت از تاج شاهنشاهی را بر عهده دارند از آن زمان سرچشمه گرفته است. امروزه کشور پادشاهی انگلستان نیز نمادی بسیار شبیه به این نشان ایرانی برای خود بر گزیده‌اند.

رضا شاه پهلوی و پرچم

در زمان وی سه درفش ملی و‌جود داشت:

پرچم رسمی ایران (دولتی): سبز و سفید و قرمز با شیر و خورشید و تاج سلطنتی و شمشیر

پرچم نظامی: سبز و سفید و قرمز به هم‌راه شیر و خورشیدی و تاج شاهنشاهی که اطراف آن را برگ خرما گرفته است.

شمشیرپرچم ملی: سبز و سفید و قرمز بدون شیر و خورشید که برای جشن‌ها موسسات و اماکن برافراشته می‌شد. رضا شاه به همراه درفش تاج‌گذاری‌اش جنس درفش رضا شاه پهلوی از ابریشم به رنگ آ‌بی آسمانی بوده است و در بالای آن آرم شیر و خورشید به همراه تاج سلطنتی و برگ‌های خرما منقوش بوده است .

پرچم ملی: سبز و سفید و قرمز بدون شیر و خورشید که برای جشن‌ها  موسسات و اماکن برافراشته می‌شد.

محمد رضا شاه پهلوی و پرچم

در سال 1336 منوچهر اقبال، نخست وزیر وقت به پیشنهاد هیاتی از نمایندگان وزارت‌خانه‌های خارجه، آموزش و پرورش و جنگ طی بخش‌نامه‌ای ابعاد و جزییات دیگر پرچم را مشخص کرد. بخش‌نامه دیگری در سال 1337 در مورد تناسب طول و عرض پرچم صادر شد و طی آن مقرر شد طول پرچم اندکی بیش از یک برابر و نیم عرضش باشد .

پرچم بعد از انقلاب اسلامی

در اصل هجدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مصوب سال 1358 در مورد پرچم گفته شده است که پرچم جمهوری اسلامی از سه رنگ سبز، سفید و سرخ تشکیل می‌شود و نشانه جمهوری اسلامی در وسط آن قرار دارد و شیر خورشید را بدلیل نشان شاهنشاهی بودن حذف کردند. ولی پس از 27 سال در سال 1384 مجلس شورای اسلامی در «قسمت تحقیقات مجلس» با بررسی‌های تاریخی نشان شیر و خورشید را یک نماد ملی و ایرانی نامید و در طی گزارشی که در روزنامه آفتاب یزد انتشار یافت آن را بی‌ارتباط به نشان شاهنشاهی ایران دانست و پیشنهاد بازگشت تندیس شیرهای ایرانی در میادین و ساختمان‌های دولتی را دادند.

شیر و خورشید

واپسین چهره از درفش شیر و خورشید در هنگام پادشاهی محمدرضا پهلوی


بن مایه ها :

  • ذکاء، یحیی (در تاریخ ۱۳۴۴). «تاریخچه تغییرات و تحولات درفش و علامت دولت ایران از آغاز سده سیزدهم هجری قمری تا امروز»، هنر و مردم، ش ۳۱ (اردیبهشت ۱۳۴۴)، ش ۳۲ـ۳۳ (خرداد و تیر ۱۳۴۴)، ش ۳۴ (مرداد ۱۳۴۴)، ش ۳۵ (شهریور ۱۳۴۴)، ش ۳۶ (مهر ۱۳۴۴)، ش ۳۸ (آذر ۱۳۴۴)؛. وبگاه رسمی مرکز اسناد ومدارک میراث فرهنگی. بازدید در تاریخ خرداد ۱۳۸۷.
  • شکیباپور، عنایت‌اله. اطلاعات عمومی. کتابفروشی اشراقی، ۲۹۷.
  • حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاهنامه فردوسی
  • تاریخچه شیر و خورشید. چاپ رشدیه. بازدید در تاریخ مهر ۱۳۸۷.
  • کوپریلی، فؤاد. «تاریخچه پرچم در جهان اسلام». دانشنامه بزرگ اسلامی.
  • کمیسیون ویژگی‌های پرچم رسمی جمهوری اسلامی ایران.  پرچم جمهوری اسلامی ایران. ویرایش سوم. موسسه استاندارد ایران، اسفند ۱۳۷۱.
  • ویکیپدیا
  • در همین زمینه

    دیدگاه‌ها  

    +9 # ليلي 1390-02-19 09:35
    به نظرم نشان شيرو خورشيد نشان بسيار زيبايي است ولي شمشير با فرهنگ ايراني مناسبتي نداره!
    پاسخ دادن
    +21 # مهدی 1390-04-15 11:55
    خسته نباشید. توضیحاتتون خوب بود ولی کامل نبود. ضمناً اون شمشیری که تو دست شیره به دستور آغا محمد خان قاجار اضافه شده.
    پاسخ دادن
    +7 # عارف 1390-11-06 12:44
    لیلی خانم شمشیر نشانه پادشاهیه و ربطی به فرهنگ نداره
    پاسخ دادن
    -24 # من 1390-12-08 19:51
    شمشیر نشان شیعه و شمشیر حضرت علی و عدالت جهانگستر ایشان است در ضمن دیگه حرفی نیست اگر این مسائل را ندانید و در نهایت اینکه شمشیر این مسائل نمی دانیم اما چیزی که واضحه اینه که سه رنگ اصلی پرچم از دوران نادرشاه افشار رایج شد قبل از ان پرچم فقط سبز بود یا رنگ دیگر صفویان رنگ سبز دیگر داشت یا مخلوط بود .و بدانید بعضی کشور ها هر چند سال یکبار رنگ پرچم شان را عوض می کنند واین نشانه این کار بزرگ نادر است.نادر اخرین کسی است که فلات ایران را زنده کرد وهندی ها هم فارسی زبان کرد.
    پاسخ دادن
    +5 # ارسا 1393-08-02 08:16
    درود بهتر بود از نقش پرچم هایی هم که در شاهنامه هست گفته می شود از نقش خورشید و ماه روی درفش ها این نکته که خورشید در ایران جایگاه ویژهای داشته از ایین میترا که بگذریم در درفش های شاهان و پهلوانان ایرانی در جنگ دوازده رخ اشکار است
    پاسخ دادن
    +10 # آریایی 1393-09-23 01:26
    گفتاورد از ایران:
    نماد پرچم ایران نماد درفش کاویانی کوروش است

    با شما موافقم.در ضمن از بقیه دوستان خواهشمندم از واژه پرچم استفاده نکنند زیرا واژه ای مغولیست.درستش (درفش) است که پارسیست.از مهر میهن هم ممنونم
    پاسخ دادن
    +7 # آریایی 1393-09-30 01:18
    سلام مجدد یه چیزی یادم رفت در مورد درفش ایران.شمشیری که در دست شیر است شمشیر عربی است چون نوک شمشیر کجه.ایرانیان از شمشیرهای صاف استفاده میکردن تقریبا شبیه شمشیرهای رومیان.به شمشیرهای حجاریهای باستانی توجه کنید کاملا مشخصه.
    پاسخ دادن
    +1 # حسام 1394-04-09 03:24
    سلام، طبق مطالعاتی که داشتم محل نبرد بهرام و خسرو برای تاج شهر جهرم فعلی بوده است، البته بازهم 100% مطمئن نیستم
    پاسخ دادن
    +4 # Maya Mizani 1394-10-03 15:15
    به نظر من که نشان بسیار زیبایی بوده
    من به شخصه عاشق تاریخ آن دوران و پرچم آن و اتفاقاتش هستم
    پاسخ دادن
    0 # سهیل 1394-12-18 04:09
    در دوران صفویه شیر چون نماد حضرت علی بود وارد پرچم ایران شد البته بدونه شمشیر ولی پرچم ارتش صفویه شیر خورشید بود که دست شیر شمشیر قوس شکل مثل ذولفقار بود که نشانگر ارتش شیعه بود
    پاسخ دادن
    +2 # ایمان 1395-12-07 03:33
    نشان شیر و خورشید نشان از تصوف دارد.خورشید ابرانسان یا انسان کامل و شیر صوفی است که دور انسان کامل است.پرچم شیروخورشید پرچم شاهنشاهی نیست.نشان کاملا ایرانی ست.
    پاسخ دادن

    نوشتن دیدگاه


    دستاوردهای هموندان ما

    بارگذاری
    شما هم می توانید دستاوردهای خود در زمینه ی فرهنگ ایران را برای نمایش در پهرست بالا از اینجا بفرستید.
     

    گزینش نام برای فرزند

     

    نگاره های کمیاب و دیدنی

    XML