کاخ خورشید یا عمارت خورشید یکی زیباترین کاخ های موجود در ایران است که به دستور نادر شاه افشار موسس سلسه افشاریه در اوایل به سلطنتش در سال ۱۱۰۸ خورشیدی ساخته شد. این کاخ در شهر کلات و در ۱۵۰ کیلومتری شهر مشهد استان خراسان رضوی قرار گرفته است. کلات به نام نادر شاه رقم خورده است که به آن کلات نادری گفته می شود سرزمین کلات با توجه به این که در میان کوه قرار گرفته، به سرزمین دژهای نفوذ ناپذیر شهرت دارد و دلیل انتخاب کلات توسط نادر شاه نیز همین نفوذ ناپذیری آن بوده است. کاخ خورشید محل اقامت و نگهداری جواهرات و غنایم جنگی نادرشاه افشار بوده است که هم اکنون قسمتی از آن به موزه تبدیل شده است و وسایل درون کاخ و غنایم آن زمان را به نمایش گذاشته اند.
هنگامی که نادرشاه افشار در خراسان به حکومت رسید، ایران با آسیب جدی ضعف حکومت مرکزی روبه رو بود، اما نادر نه تنها این اتحاد را برای ایرانیان به ارمغان آورد بلکه مهاجمان ایران را نیز به عقب راند و کشورگشایی اش را تا هندوستان ادامه داد. او دستور ساخت کاخی را در کلات نادری داد که هم‌اکنون به عمارت خورشید یا کاخ خورشید مشهور است. او ظاهرا از این کاخ به عنوان محلی برای حفاظت از گنجینه نادر استفاده می کرده است. این کاخ تا پایان عمر نادر نیز نیمه کاره ماند، اما با همین شرایط در مدت زمان حکومت نادر مورد استفاده قرار می گرفت. این کاخ در وسط باغ بزرگی قرار دارد که شامل یک بنا در سه طبقه است. ارتفاع آن در گذشته، حدود ۲۵ متر بوده‌است اما در حال حاضر به علت خرابی طبقه سوم، ارتفاع آن بیش از ۲۰ متر نیست. طبقه اول آن ۸ ضلعی است که آن را روی چهار ردیف پلکان به شکل هرم بر پا کرده‌اند. ورودی های کاخ، در اضلاع هشتگانه قرار دارد که به سالن اصلی کاخ منتهی می شود.این کاخ مجموعاً دارای ۱۲ اتاق است که داخل هراتاق نیز تزئیناتی از نقاشی و گچ بری دیده می شود. تا چند دهه پیش در میان این تزئینات، تصاویری از شاهزادگان نادری نیز وجود داشت. در وسط این بنای هشت ضلعی، برج استوانهای مانند، در دو طبقه قرار دارد که محل اقامت شاه و خانواده اش بوده است.
مهدی زیدآبادی نژاد
