مهرمیهن | رسانه ی فرهنگ ایران

باب سوم گلستان - در فضیلت قناعت

خواهنده مغربی در صف بزّازان حلب میگفت: ای خداوندان نعمت، اگر شما را انصاف بودی و ما را قناعت، رسم سؤال از جهان برخاستیاى قناعت ! توانگرم گردان

كه ورای[۱] تو هیچ نعمت نیست

دو امیر زاده در مصر بودند یکی علم آموخت و دیگر مال اندوخت عاقبة الاَمر آن یکی علاّمه عصر گشت و این یکی عزیز مصر[۲] شد پس این توانگر به چشم حقارت در فقیه نظر کردی و گفتی من به سلطنت رسیدم و این همچنان در مسکنت بمانده است. گفت ای برادر شکر نعمت باری[۳] عزّ اسمه همچنان افزونتر است بر من که میراث پیغمبران یافتم یعنی علم و ترا میراث فرعون و هامان رسید یعنی ملک مصر.کجا خود شکر این نعمت گزارم

که زور مردم آزاری ندارم

درویشی را شنیدم که در آتش فاقه[۴] میسوخت و رقعه بر خرقه[۵] همی‌دوخت و تسکین خاطر مسکین را همی‌گفتبه نان قناعت كنيم و جامه دلق[۶]      که بار محنت خود به که بار منت خلقکسی گفتش : چه نشينی که فلان درين شهر طبعی کريم دارد و کرمی عميم ، ميان به خدمت آزادگان بسته و بر در دلها نشسته . اگر بر صورت حال تو چنانکه هست وقوف يابد پاس خاطر[۷] عزیزان داشتن منت دارد و غنیمت شمارد. گفت خاموش که در پسی مردن به که حاجت پیش کسی بردنهمه رقعه[۸] دوختن به و الزام کنج صبر             کز بهر جامه رقعه بر خواجگان نبشتحقا كه با عقوبت دوزخ برابر است             رفتن به پايمردی[۹] همسایه در بهشت

یکی از ملوک عجم طبیبی حاذق[۱۰] به خدمت مصطفی صلی الله علیه و سلم فرستاد سالی در دیار عرب بود و کسی تجربه پیش او نیاورد و معالجه از وی در نخواست پیش پیغمبر آمد و گله کرد که مرین بنده را برای معالجت اصحاب فرستاده‌اند و درین مدّت کسی التفاتی[۱۱] نکرد تا خدمتی که بر بنده معین است به جای آورد. رسول علیه السلام گفت این طایفه را طریقتی است که تا اشتها غالب نشود، نخورند و هنوز اشتها باقی بود که دست از طعام بدارند. حکیم گفت این است موجب تندرستی زمین ببوسید و برفت.
که ز ناگفتنش خلل[۱۲] زاید         یا ز ناخوردنش به جان آید

در سیرت اردشیر بابکان[۱۳] آمده است که حکیم عرب را پرسید که روزی چه مایه طعام باید خوردن گفت صد درم سنگ کفایت است گفت این قدر چه قوّت دهد گفت
هذا المِقدارُ یَحمِلُکَ و ما زادَ عَلی ذلک فَانتَ حامِلُه یعنی این قدر ترا بر پای همی‌دارد و هر چه برین زیادت کنی تو حمال آنی
خوردن براى زيستن[۱۴] و ذکر کردن است       تو معتقد که زیستن از بهر خوردن است

دو درویش خراسانی ملازم صحبت یکدیگر سفر کردندی یکی ضعیف بود که هر بدو شب افطار کردی و دیگر قوی که روزی سه بار خوردی اتفاقاً بر در[۱۵] شهری به تهمت جاسوسی گرفتار آمدند هر دو را به خانه‌ای کردن و در به گل بر آوردند بعد از دو هفته معلوم شد که بی گناهند در گشادند قوی را دیدند مرده و ضعیف جان به سلامت برده.
مردم درین عجب ماندند حکیمی گفت خلاف این عجب بودی آن یکی بسیار خوار بوده است طاقت بینوایی نیاورد به سختی هلاک شد وین دگر خویشتن دار بوده است لاجرم بر عادت خویش صبر کرد و به سلامت بماند.
وگر تن پرورست اندر فراخی[۱۶]          چو تنگی بیند از سختی بمیرد

یکی از حکما پسر را نهی همی‌کرد از بسیار خوردن که سیری مردم را رنجور کند گفت ای پدر گرسنگی خلق را بکشد نشنیده‌ای که ظریفان گفته‌اند به سیری مردن به که گرسنگی بردن.
گفت اندازه نگهدار، کُلوا وَ اشرَبوا وَ لا تُسْرِفوا
با آن که در وجود طعامست عیش نفس             رنچ آورد طعام که بیش از قدر بود
گر گل شكر[۱۷] خوری به تکلف زیان کند           ور نان خشک دیر خوری گل شکر بود
معده چو کج گشت و شکم درد خاست             سود ندارد همه اسباب راست

بقالی را درمی چند بر صوفیان گرد آمده بود در واسط[۱۸] هر روز مطالبت کردی و سخنان با خشونت گفتی اصحاب از تعنت وی خسته خاطر همی‌بودند و از تحمل چاره نبود صاحب دلی در آن میان گفت نفس را وعده دادن به طعام آسان ترست که بقال را به درم
ترك احسان خواجه اوليتر             كاحتمال جفاى بوابان[۱۹]

جوانمردی را در جنگ تاتار[۲۰] جراحتی هول رسید کسی گفت فلان بازرگان نوشدارو دارد اگر بخواهی باشد که دریغ ندارد گویند آن بازرگان به بخل معروف بود.
جوانمرد گفت اگر خواهم دارو دهد یا ندهد و گر دهد منفعت کند یا نکند باری خواستن ازو زهر کشنده است و حکیمان گفته‌اند آب حیات اگر فروشند فی‌المثل به آب روی دانا نخرد که مردن به علت، به از زندگانی به مذلت.
اگر حنظل[۲۱] خوری از دست خوشخوی        به از شیرینی از دست ترش روی

یکی از علما خورنده بسیار داشت و کفاف اندک یکی را از بزرگان که در او معتقد بود بگفت روی از توقع او درهم کشید و تعرّض[۲۲] سؤال از اهل ادب در نظرش قبیح آمد
به حاجتی که روی تازه روی و خندان رو             فرو نبندد کار گشاده پیشانی
بِئس المطاعِمُ حینَ الذُلِّ تَکسِبُها             القِدرُ مُنْتَصَبٌ وَ القَدرُ مَخفوضٌ[۲۳]

[۲۴] خواست

درویشی را ضرورتی پیش آمد کسی گفت فلان نعمتی دارد بی قیاس اگر بر حاجت تو واقف گردد همانا که در قضای آن توقف روا ندارد گفت من او را ندانم گفت مَنَت رهبری کنم.
دستش گرفت تا به منزل آن شخص در آورد یکی را دید لب فروهشته[۲۵] تند نشسته برگشت و سخن نگفت. کسی گفتش چه کردی گفت عطای او را به لقای او بخشیدم
مبر حاجت به نزد ترشروى                   كه از خوى بدش فرسوده گردى
اگر گويى غم دل با كسى گوی             كه از رويش به نقد[۲۶] آسوده گردی

خشکسالی در اسکندریه[۲۷] عنان طاقت درویش از دست رفته بود درهای آسمان بر زمین بسته و فریاد اهل زمین به آسمان پیوسته
عجب که دود دل خلق جمع مینشود             که ابر گردد و سیلاب دیده بارانش
گر تتر بکشد این مخنّث را                        تتری را دگر نباید کشت
چنین شخصی که یک طرف از نعت او شنیدی دراین سال نعمتی بیکران داشت تنگدستان را سیم و زر دادی و مسافران را سفره نهادی گروهی درویشان از جور فاقه به طاقت رسیده بودند آهنگ دعوت او کردند و مشاورت به من آوردند سر از موافقت باز زدم و گفتم
تن به بیچارگی و گرسنگی             بنه و دست پیش سفله مدار
پرنیان و نسیج[۲۸] بر نااهل           لاجورد و طلاست بر دیوار

حاتم طایی را گفتند از تو بزرگ همت تر در جهان دیده‌ای یا شنیده‌ای گفت بلی روزی چهل شتر قربان کرده بودم امرای عرب را پس به گوشه صحرایی به حاجتی برون رفته بودم ،خارکنی را دیدم پشته فراهم آورده. گفتمش به مهمانی حاتم چرا نروی که خلقی بر سماط[۲۹] او گرد آمده‌اند؟ گفت
هر كه نان از عمل خويش خورد             منت حاتم طائى نبرد
من او را به همت و جوانمردی از خود برتر دیدم

موسی علیه السلام درویشی را دید از برهنگی به ریگ اندر شده گفت ای موسی دعا کن تا خدا عزّوجلّ مرا کفافی دهد که از بی طاقتی به جان آمدم موسی دعا کرد و برفت. پس از چند روز که باز آمد از مناجات مرد را دید گرفتار و خلقی انبوه برو گرد آمده گفت این چه حالتست؟ گفتند خمر خورده و عربده[۳۰] کرده و کسی را کشته اکنون به قصاص فرموده‌اند
و لطیفان گفته‌اند
گربه مسكين اگر پر داشتى             تخم گنجشك از جهان برداشتى
عاجز باشد كه دست قوت يابد             برخيزد و دست عاجزان برتابد
موسى عليه السلام به حم جهان آفرين اقرار کرد و از تجاسر[۳۱] خویش استغفار
و لو بسط الله الرزق لعباده لبعوا فى الارض[۳۲]
آن نشنیدی که فلاطون چه گفت             مور همان به که نباشد پرش
آن کس که توانگرت نمیگرداند             او مصلحت تو از تو بهتر داند

اعرابی را دیدم در حلقه جوهریان بصره که حکایت همی‌کرد که وقتی در بیابانی راه گم کرده بودم و از زاد معنی چیزی با من نمانده بود و دل بر هلاک نهاده که همی ناگاه کیسه‌ای یافتم پر مروارید هرگز آن ذوق و شادی فراموش نکنم که پنداشتم گندم بریانست باز آن تلخی و نومیدی که معلوم کردم که مرواریدست.
در بيابان خشك و ريگ روان             تشنه را در دهان ، چه در چه صدف
مرد بی توشه کاوفتاد از پای             بر کمربند او چه زر چه خزف[۳۳]

همچنین در قاع[۳۵] بسیط مسافری گم شده بود و قوت و قوّتش به آخر آمده و درمی چند بر میان داشت بسیاری بگردید و ره به جایی نبرد پس به سختی هلاک شد طایفه‌ای برسیدند و درمها دیدند پیش رویش نهاده و بر خاک نبشته
در بیابان فقیر سوخته را             شلغم پخته به که نقره خام

هرگز از دور زمان ننالیده بودم و روی از گردش آسمان درهم نکشیده مگر وقتی که پایم برهنه مانده بود و استطاعت پای پوشی نداشتم به جامع کوفه در آمدم دلتنگ. یکی را دیدم که پای نداشت سپاس نعمت حق به جای آوردم و بر بی کفشی صبر کردم
مرغ بريان به چشم مردم سير             كمتر از برگ تره بر خوان است
وان که را دستگاه و قوت نیست             شلغم پخته مرغ بریان است

یکی از ملوک با تنی چند خاصان در شکارگاهی به زمستان از عمارت دور افتادند تا شب در آمد خانه دهقانی دیدند ملک گفت شب آنجا رویم تا زحمت سرما نباشد یکی از وزرا گفت لایق قدر پادشاه نیست به خانه دهقانی التجا کردن هم اینجا خیمه زنیم و آتش کنیم .دهقان را خبر شد ما حضری ترتیب کرد و پیش آورد وزمین ببوسید و گفت قدر بلند سلطان نازل نشدی ولیکن نخواستند که قدر دهقان بلند گردد. سلطان را سخن گفتن او مطبوع آمد شبانگاه به منزل او نقل کردند بامدادانش خلعت و نعمت فرمود شنیدندش که قدمی چند در رکاب سلطان همی‌رفت و میگفت
ز قدر و شوكت سلطان نگشت چيزى كم             از التفات به مهمانسراى دهقانى
کلاه گوشه دهقان به آفتاب رسید                     که سایه بر سرش انداخت چون تو سلطانی

گدایی هول را حکایت کنند که نعمتی وافر اندوخته بود یکی از پادشاهان گفتش همی‌نمایند که مال بیکران داری و ما را مهمی هست اگر به برخی از آن دستگیری کنی چون ارتفاع[۳۶] رسد وفا کرده شود و شکر گفته. گفت ای خداوند روی زمین لایق قدر بزرگوار پادشاه نباشد دست همت به مال چون من گدایی آلوده کردن که جوجو به گدایی فراهم آوردهام گفت غم نیست که به کافر میدهم اَلخبیثاتُ لِلخبیثین
قالو عَجینُ الکِلْسِ لَیْسَ بِطاهِر             قُلْنا نَسُدُّ بِه شُقوقَ المَبرَزِ[۳۷]
به لطافت چو بر نیاید کار                    سر به بی حرمتی کشد ناچار

بازرگانی را شنیدم که صد و پنجاه شتر بار داشت و چهل بنده خدمتکار شبی در جزیره کیش مرا به حجره خویش در آورد همه شب نیارمید از سخنهای پریشان گفتن که فلان انبازم به ترکستان و فلان بضاعت به هندوستان است و این قباله فلان زمین است و فلان چیز را فلان ضمین[۳۸]، گاه گفتی خاطر اسکندری دارم که هوایی خوشست باز گفتی نه که دریای مغرب مشوشست سعدیا سفری دیگرم در پیشست اگر آن کرده شود بقیت عمر خویش به گوشه بنشینم. گفتم آن کدام سفرست? گفت گوگرد پارسی خواهم بردن به چین که شنیدم قیمتی عظیم دارد و از آنجا کاسه چینی بروم آرم و دیبای رومی به هند و فولاد هندی به حلب و آبگینه حلبی به یمن و برد یمانی به پارس و زان پس ترک تجارت کنم و بدکانی بنشینم .
انصاف ازین ماخولیا چندان فرو گفت که بیش طاقت گفتنش نماند، گفت ای سعدی تو هم سخنی بگوی از آنها که دیده‌ای و شنیده‌ای گفتم
آن شنيدستى كه در اقصاى غور             بار سالارى بيفتاد از ستور
گفت چشم تنگ دنیا دوست را              یاقناعت پر کند یا خاک گور

مال داری را شنیدم که به بخل چنان معروف بود که حاتم طایی در کرم. ظاهر حالش به نعمت دنیا آراسته و خست[۳۹] نفس جبلی[۴۰] در وی همچنان متمکن تا به جایی که نانی به جانی از دست ندادی و گربه بوهریره[۴۱] را به لقمه‌ای ننواختی و سگ اصحاب الکهف را استخوانی نینداختی. فیالجمله خانه او را کس ندیدی در گشاده و سفره او را سرگشاده.
شنیدم که به دریای مغرب اندر راه مصر برگرفته بود و خیال فرعونی در سر
حتی اِذا اَدْرَکَهُ الغَرَقُ[۴۲] بادی مخالف کشتی بر آمد
با طبع ملولت چه كند هر كه نسازد؟             شرطه[۴۳] همه وقتی نبود لایق کشتی

[۴۴].
از زر و سیم راحتی برسان             خویشتن هم تمتعی بر گیر
آورده‌اند که در مصر اقارب درویش داشت ببقیت مال او توانگر شدند و جامه‌ای کهن به مرگ او بدریدند و خز و دمیاطی بریدند هم در آن هفته یکی را دیدم ازیشان بر بادپایی روان و غلامی در پی دوان
ردّ میراث سختتر بودی                        وارثان را ز مرگ خویشاوند
بخور ای نیک سیرت سره[۴۵] مرد         کان نگون بخت گرد کرد و نخورد

صیادی ضعیف را ماهی قوی به دام اندر افتاد طاقت حفظ آن نداشت ماهی برو غالب آمد و دام از دستش در ربود و برفت
دام هر بار ماهی آوردی             ماهی این بار رفت و دام ببرد
ديگر صيادان دريغ خوردند و ملامتش کردند که چنين صيدی در دامت افتاد و ندانستی نگاه داشتن . گفت : ای برادران ، چه توان کردن ؟ مرا روزی نبود و ماهی را همچنان روزی مانده بود . صياد بی روزی در دجله نگيرد و ماهی بی اجل بر خشک نميرد.

دست و پا بریده‌ای هزار پایی بکشت صاحب دلی برو گذر کرد و گفت سبحان الله با هزار پای که داشت چون اجلش فرا رسید از بی دست و پایی گریختن نتوانست.
در آندم که دشمن پیاپی رسید             کمان کیانی[۴۶] نشاید کشید

ابلهی[۴۷] را دیدم سمین[۴۸] خلعتی ثمین[۴۹] در بر و مرکبی تازی در زیر و قصبی[۵۰] مصری بر سر. کسی گفت سعدی چگونه همی‌بینی این دیبای مُعْلَم[۵۱] برین حیوان لا یعلَمْ گفتم
قد شابه بالوری حمار             عجلا جسدا له خوار[۵۲]
به آدمی نتوان گفت ماند این حیوان             مگر دراعه[۵۳] و دستار[۵۴] و نقش بیرونش

مشت زنی را حکایت کنند که از دهر مخالف به فغان آمده و حلق فراخ از دست تنگ به جان رسیده شکایت پیش پدر برده و اجازت خواست که عزم سفر دارم مگر به قوّت بازو دامن کامی فرا چنگ آرم.
پدر گفت ای پسر خیال محال از سر بدر کن و پای قناعت در دامن سلامت کش که بزرگان گفته‌اند
دولت نه به کوشیدنست چاره کم جوشیدنست
اگر بهر سر موئیت صد خرد باشد             خرد به کار نیاید چو بخت بد باشد
پسر گفت : ای پدر فوائد سفر بسيار است از نزهت[۵۶] خاطر و جرّ[۵۷] منافع و دیدن عجائب و شنیدن غرائب و تفرج بلدان و مجاورت خلاّن[۵۸] و تحصیل جاه و ادب و مزید مال و مکتسب و معرفت یاران و تجربت روزگاران چنان که سالکان طریقت گفته‌اند.
برو اندر جهان تفرّج کن             پیش از آن روز کز جهان بروی
پدر گفت : ای پسر ، منافع سفر چنين که گفتی بی شمار است وليکن مسلم پنج طايفه راست : نخست بازرگانی که با وجود نعمت و مکنت[۵۹] غلامان و کنیزان دارد دلاویز و شاگردان چابک. هر روزی به شهری و هر شب به مقامی و هر دم به تفرج گاهی از نعیم دنیا متمتع
و آن را که بر مراد جهان نیست دست رس             در زادو بوم خویش غریبست و ناشناخت
دومی عالمی که به منطق[۶۰] شیرین و قوت فصاحت و مایه بلاغت هر جا که رود به خدمت او اقدام نمایند و اکرام کنند.
وجود مردم دانا مثال زر طلی[۶۱] است        که هر کجا برود قدر وقیمتش دانند
بزرگ زاده نادان به شهر وا ماند[۶۲]             که در دیار غریبش به هیچ نستانند
سيم خوبريويی که درون صاحبدلان به مخالطت او ميل کند که بزرگان گفته‌اند : اندکی جمال به از بسياری مال و گويند روی زيبا مرهم دلهای خسته است و کليد درهای بسته لاجرم صحبت او را همه جای غنيمت شناسند و خدمتش منت دانند.
شاهد آن جا که رود حرمت عزّت بیند             ور برانند به قهرش پدر و مادر و خویش
گفت خاموش که هر کس که جمالی دارد             هر کجا پای نهد دست ندارندش پیش
او گوهرست گو صدفش در جهان مباش             دُرّ یتیم[۶۳] را همه کس مشتری بود
سمعی اِلی حُسن الاغانی             مَنْ ذا الّذی جَسّ المثانی
چهارم خوش آوازى که به حنجره داوودی آب از جريان و مرغ از طيران باز دارد . پس بوسيلت اين فضيلت دل مشتاقان صيد کند و اربابی معنی به منادمت او رغبت نمايند و به انواع خدمت کنند .
چه خوش باشد آهنگ نرم حزين             به گوش حريفان مست صبوح[۶۴]
به از روى زيباست آواز خوش             كه آن حظ نفس است و اين قوت روح
یا کمینه پیشه وری که به سعی بازو کفافی حاصل کند تا آبروی از بهر نان ریخته نگردد چنان که خردمندان گفته‌اند
گر به غريبى رود از شهر خويش             سختى و محنت نبرد پنبه دوز
ور به خرابی فتد از مملکت             گرسنه خفتد ملک نیم روز[۶۵]

چنين صفتها که بيان کردم ای فرزند در سفر موجب جمعيت خاطر ست و داعيه طيب[۶۶] عیش و آن که ازین جمله بی بهره است بخیال باطل در جهان برود و دیگر کسش نام و نشان نشنود.
کبوتری که دگر آشیان نخواهد دید             قضا همی‌بردش تا به سوی دانه دام
رزق اگر چند بی گمان برسد                   شرط عقلست جستن از درها
درین صورت که منم با پیل دمان[۶۷] بزنم و با شیر ژیان[۶۸] پنجه در افکنم پس مصلحت آن است ای پدر که سفر کنم کزین بیش طاقت بی نوایی نمی‌آرم
شب هر توانگری به سرایی همی‌روند             درویش هر کجا که شب آمد سرای اوست
هنرور چو بختش نباشد به کام                      به جایی رود کش ندانند نام
[۶۹] او بر سنگ همی‌آمد و خروش به فرسنگ می‌رفت گروهی مردمان را دید هر یک به قراضه ای[۷۰] در معبر[۷۱] نشسته و رخت سفر بسته. جوان را دست عطا بسته بود زبان ثنا بر گشود چندان که زاری کرد یاری نکردند ملاّح بی مروت به خنده بر گردید گفت
زر ندارى نتوان رفت به زور از دريا             زور ده مرده چه باشد، زر يك مرده بيار
جوان را دل از طعنه ملاّح به هم بر آمد خواست که ازو انتقام[۷۲] کشد، کشتی رفته بود .آواز داد و گفت اگر بدین جامه که پوشیده دارم قناعت کنی دریغ نیست. ملاح طمع کرد و کشتی باز گردانید.
بدوزد شره[۷۳] دیده هوشمند      در آرد طمع مرغ و ماهی ببند
چندانکه ريش و گريبان به دست جوان افتاد به خود درکشيد و ببی محابا کوفتن گرفت . يارش از کشتی بدر آمد تا پشتی کند ، همچنين درشتی ديد و پشت بداد . جز اين چاره نداشتند که با او به مصالحت[۷۴] گرايند و به اجرت مسامحت نمایند. کلُّ مداراة صدقةُ.
چو پرخاش[۷۵] بینی تحمّل بیار        که سهلی ببندد در کارزار
به عذر ماضی در قدمش فتادند و بوسه چندی به نفاق بر سر و چشمش دادند پس به کشتی در آوردند و روان شدند تا برسیدند به ستونی از عمارت یونان در آب ایستاده ملاح گفت کشتی را خلل هست یکی از شما که دلاور ترست باید که بدین ستون برود و خِطام[۷۶] کشتی بگیرد تا عمارت کنیم.
جوان به غرور دلاوری که در سر داشت از خصم دل آزرده نیندیشدی و قول حکما که گفته‌اند هر که را رنجی به دل رسانیدی اگر در عقب آن صد راحت برسانی از پاداش آن یک رنجش ایمن مباش که پیکان از جراحت بدر آید و آزار در دل بماند:
چو خوش گفت بكتاش[۷۷] با خیل تاش[۷۸]           چو دشمن خراشیدی ایمن مباش
سنگ بر باره حصار مزن                                    که بود کز حصار سنگ آید
چندانکه مقود[۷۹] کشتی به ساعد بر پیچید و بالای ستون رفت ملاح زمام از کفش در گسلانید و کشتی براند. بیچاره متحیر بماند روزی دو بلا و محنت کشید و سختی دید سیم خوابش گریبان گرفت و به آب انداخت بعد شبان روزی دگر بر کنار افتاد از حیاتش رمقی مانده. برگ درختان خوردن گرفت و بیخ گیاهان بر آوردن تا اندکی قوّت یافت سر در بیابان نهاد و همی‌رفت تا تشنه و بی طاقت به سر چاهی رسید، قومی برو گرد آمده و شربتی آب به پشیزی[۸۰] همی‌آشامیدند. جوان را پشیزی نبود طلب کرد و بیچارگی نمود رحمت نیاوردند، دست تعدی دراز کرد میسر نشد به ضرورت تنی چند را فرو کوفت مردان غلبه کردند و بی محابا بزدند و مجروح شد.
مورچگان را چو بود اتفاق             شیر ژیان را بدرانند پوست
حکم ضرورت در پی کاروانی افتاد و برفت . شبانگه برسيدند به مقامی که از دزدان پر خطر بود . کاروانيان را ديد لرزه بر اندام اوفتاده و دل بر هلاک نهاده . گفت : انديشه مداريد که منم درين ميان که بتنها پنجاه مرد را جواب می‌دهم و ديگران جوانان هم ياری کنند . اين بگفت و مردم کاروان را به لاف او دل قوی گشت و به صحبتش شادمانی کردند و به زاد و آبش دستگيری واجب دانستند . جوان را آتش معده بالا گرفته بود و عنان طاقت از دست رفته . لقمه‌ای چند از سر اشتها تناول کرد و دمی چند از آب در سرش آشاميد تا ديو درونش بيارميد و بخفت . پيرمردی جهان ديده در آن ميان بود ، گفت : ای ياران ، من ازين بدرقه شما انديشناکم نه چندانکه از دزدان . چنانکه حکايت کنند که عربی را درمی چند گرد آمده بود و بشب از تشويش لوريان[۸۱] در خانه تنها خوابش نمی‌برد یکی را از دوستان پیش خود آورد تا وحشت تنهایی به دیدار او منصرف کند و شبی چند در صحبت او بود. چندان که بر درمهاش اطلاع یافت، ببرد و بخورد و سفر کرد. بامدادان دیدند عرب را گریان و عریان گفتند حال چیست مگر آن درم‌های ترا دزد برد گفت لا والله بدرقه برد.
زخم دندان دشمنی بترست             که نماید به چشم مردم دوست
چه مى دانيد؟ اگر اين هم از جمله دزدان باشد که بعغياری[۸۲] در ميان ما تعبيه شده است تا به وقت فرصت یاران را خبر کند مصلحت آن بینم که مرو را خفته بمانیم[۸۳] و برانیم جوانان را تدبیر پیر استوار آمد و مهابتی از مشت زن در دل گرفتند و رخت برداشتند و جوان را خفته بگذاشتند آنگه خبر یافت که آفتابش در کتف تافت. سر براورد و کاروان رفته دید بیچاره بسی بگردید و ره بجایی نبرد تشنه و بی نوا روی بر خاک و دل بر هلاک نهاده همی‌گفت:
درشتى كند با غريبان كسى             كه نابود باشد به غربت بسى[۸۴]

مسکین درین سخن بود که پادشه پسری به صید از لشکریان دور افتاده بود بالای سرش ایستاده همی‌شنید و در هیأتش نگه می‌کرد صورت ظاهرش پاکیزه و صورت حالش پریشان، پرسید از کجایی و بدین جایگه چون افتادی برخی از آنچه بر سر او رفته بود اعادت کرد
ملکزاده را بر حال تباه او رحمت آمد خلعت و نعمت داد و معتمدی با وی فرستاد تا به شهر خویش آمد. پدر به دیدار او شادمانی کرد و بر سلامت حالش شکر گفت شبانگه ز آنچه بر سر او گذشته بود از حالت کشتی و جور ملاح و روستایان بر سر چاه و غدر کاروانیان با پدر می‌گفت پدر گفت ای پسر نگفتمت هنگام رفتن که تهی دستان را دست دلیری بسته است و پنجه شیری شکسته؟
پسر گفت ای پدر هر اینه تا رنج نبری گنج بر نداری و تا جان در خطر ننهی بر دشمن طفر نیابی و تا دانه پریشان نکنی خرمن بر نگیری. نبینی به اندک مایه رنجی که بردم چه تحصیل راحت کردم و به نیشی که خوردم چه مایه عسل آوردم
غواص[۸۵] اگر اندیشه کند کام نهنگ        هرگز نکند درّ گرانمایه به چنگ
چه خورد شیر شر زه در بن[۸۶] غار         باز افتاده را چه قوت بود
پدر گفت ای پسر ترا درین نوبت فلک یاوری کرد و اقبال رهبری که صاحب دولتی در تو رسید و بر تو ببخشایید و کسر[۸۷] حالت را به تفقدی جبر[۸۸]کرد و چنین اتفاق نادر افتد و بر نادر حکم نتوان کرد. زنهار تا بدین طمع دگر باره گرد ولع[۸۹] نگردی چنان که یکی را از ملوک پارس نگینی گرانمایه بر انگشتری بود باری به حکم تفرّج با تنی چند خاصان به مصلای[۹۰] شیراز برون رفت فرمود تا انگشتری را بر گنبد عضد[۹۱] نصب کردند تا هر که تیر از حلقه انگشتری بگذراند خاتم[۹۲] او را باشد.
اتفاقاً چهارصد حکم انداز که در خدمت او بودند جمله خطا کردند مگر کودکی بر بام رباطی که به بازیچه تیر از هر طرفی می‌انداخت باد صبا تیر او را به حلقه انگشتری در بگذرانید و خلعت و نعمت یافت و خاتم بوی ارزانی داشتند پسر تیر و کمان را بسوخت گفتند چرا کردی ؟گفت تا رونق نخستین بر جای ماند.
گاه باشد که کودکی نادان             به غلط بر هدف زند تیری

درویشی را شنیدم که بغاری در نشسته بود و در بروی از جهانیان بسته و ملوک و اغنیا را در چشم همت او شوکت و هیبت نمانده
آز بگذار و پادشاهی کن                    گردن بی طمع بلند بود
هر کرا بر سِماط[۹۳] بنشستی       واجب آمد به خدمتش برخاست
دیده شکیبد ز تماشای باغ             بی گل و نسرین به سر آرد دماغ
ور نبود دلبر همخوابه پیش             دست توان کرد در آغوش خویش

توضیحات
1.    ^  بجز
2.    ^  لقب پادشاه مصر
3.    ^  خالق و آفریننده
4.    ^  تنگدستی
5.    ^  پاره و کهنه
6.    ^  لباس درویشان
7.    ^  رعایت حرمت
8.    ^  پاره و وصله
9.    ^  کمک
10.    ^  زیرک و دانا
11.    ^  توجّه درو کردن
12.    ^  رخنه و تباهی کار
13.    ^  نام نخستین بادشاه و مؤسّس سلسله ساسانی.
14.    ^  ماندن و زندگی کردن
15.    ^  دروازه
16.    ^  وسعت
17.    ^  نام دوایی که آن را گلقند نیز میگویند.
18.    ^  نام شهریست در عراق
19.    ^  دربانان
20.    ^  قومی از ترکستان
21.    ^  میوه گیاهی است بسیار تلخ و به فارسی شرنگ نامیده شده است.
22.    ^  به کنایه سخن گفتن.
23.    ^  چه بد است خوراکهایی که هنگام ذلّت و خواری آن را کسب میکنی دیگ بر بار ولی قدر و منزلت پستی پذیرفته.
24.    ^  ذلّت سؤال و خواهش
25.    ^  پایین انداخته و گذاشته
26.    ^  غمگین و افسرده
27.    ^  نام شهری در مصر ساحل دریای روم
28.    ^  پارچه و بافته
29.    ^  دستار - خوان
30.    ^  بد مستی
31.    ^  گستاخی
32.    ^  ای مغرور و فریفته دنیا چه چیز ترا در خطر فرو برد که هلاک و تباه شدی پس کاشکی مورچه پر در نیاوردی و پرواز نکردی.
33.    ^  سفال و مهره گلی
34.    ^  ....
35.    ^  زمین هموار ـ دشت
36.    ^  برداشت محصول و زراعت
37.    ^  گفتند خمیر آهک پاک نیست گفتیم چه باک بدان شکافهای مبرز را مسدود میکنیم
38.    ^  ضامن و کفیل
39.    ^  فرومایگی
40.    ^  ذاتی
41.    ^  نام یکی از صحابه پیامبر(ص)
42.    ^  تا اینکه غرق شدن وی را دریافت.
43.    ^  باد موافق
44.    ^  چون به کشتی سوار شدند خدای را بخوانند در حالی که دین را برای او پاک و خالص گردانند.
45.    ^  برگزیده
46.    ^  بزرگ
47.    ^  نادان وکم خرد
48.    ^  فربه و چاق
49.    ^  پرقیمت
50.    ^  پارچه نازک که از کتان بافته باشند.
51.    ^  جامه علامت دار و منقّش
52.    ^  راستی را خری با دمی شبیه مانند گردیده گوساله ایست که او را صدای گاو است.
53.    ^  نوعی جامه
54.    ^  عمامه
55.    ^  .....
56.    ^  صفا و پاکیزگی
57.    ^  کشیدن
58.    ^  جمع خلیل
59.    ^  توانائی
60.    ^  گفتار و زبان
61.    ^  خالص
62.    ^  دینار ناسره که در شهری رایج و در شهری دیگر رواج ندارد.
63.    ^  مرواریدی که در صدف یکدانه باشد.
64.    ^  شراب صبح و هر چیزی که در صبح بخورند و بنوشند.
65.    ^  سیستان
66.    ^  پاکیزگی
67.    ^  مست و خشمناک
68.    ^  تند خو و خشمناک
69.    ^  سختی
70.    ^  پول خرد و اندک
71.    ^  کشتی
72.    ^  تلافی و کین خواهی
73.    ^  حرص و طمع
74.    ^  میل کنند
75.    ^  ستیزه
76.    ^  مهار کشتی
77.    ^  خداوند و خواجه
78.    ^  یکی از درجات غلامان.
79.    ^  مهار کشتی
80.    ^  پول سیاه
81.    ^  بی شرم- کنایه از دزدان آمده است.
82.    ^  قومی صحرا نشین که اکثرشان راهزنند.
83.    ^  بگذاریم
84.    ^  آنکه با من حدیث و گفتگو کند کیست در حالی که شتران مهار کرده شدند و رفتند آلی غریب را بجز غریب یاری نیست.
85.    ^  کسی که در دریا برای پیدا کردن مروارید فرو می‌رود.
86.    ^  بیخ و ته
87.    ^  شکستگی
88.    ^  جبران کردن
89.    ^  حرص
90.    ^  نام موضعی در شیراز خوش و خرّم که قبر خواجه حافظ شیرازی نیز در آنجاست.
91.    ^  نام بنایی است که عضد الدّوله دیلمی ساخته
92.    ^  انگشتر
93.    ^  سفره


گردآوری و ویرایش : مهرمیهن - نوشتار اصلی : ویکی نبشته

در همین زمینه

نوشتن دیدگاه


دستاوردهای هموندان ما

بارگذاری
شما هم می توانید دستاوردهای خود در زمینه ی فرهنگ ایران را برای نمایش در پهرست بالا از اینجا بفرستید.
 

گزینش نام برای فرزند

 

نگاره های کمیاب و دیدنی

XML