پژوهشی درباره واژه وزیر

Question

وزیر

نگرش استاد آریابوم:

پارسی پهلوی: فرزین

زبان اربی: وزیر

واژه "وزیر" از واژه پارسی پهلوی "فِرَزین" گرفته شده است که فرزین از دو بخش فرا ( بالا ) و زین ( جایگاه ) ساخته شده است و به معنی "بلندپایه" می باشد.

برخی نیز واژه وزیر را برگرفته از واژه پارسی پهلوی وچر ( =فرمان ) یا وچرگر ( =فرمانده ) می دانند که از ریشه "واج" است به معنی "سخنگو".

واژه وزیر از راه دودمان عثمانی به اروپا و به زبان انگلیک هم راه یافت که در آن جا vizier گفته می شود. در زبان پارسی پهلوی به نخست وزیر مهیست ( =بزرگ بزرگان ) می گفتند که یکی از هموندان مهستان ( مجلس بزرگان ) بود.

نگرش استاد ایرزاد:

این واژه گویش کهن واژهء : گُزیر است.

وَزیر کسی است که در کار چاره اندیشی میکند و راه گُزیر از دشواری ها را می یابد.

نکته: این واژه با گریز(گریختن) ناهمسان است.

گزیر: چاره، راهبرد، راهکار

گریز: فرار، گریختن، گریزان

نگرش استاد فرتاش:

( ویچیردن ) از کارواژگان پارسی میانه، به مینوی ( فتوی دادن، حکم کردن ) است.

این واژه (مانند واژه ویچاردن که به ویزاردن بدل شده) به گونه ویزیردَن نیز بکار می رود. واژگان پارسی میانه با پیشوند ( وی ) به ( گُ ) تبدیل شده اند که برای همین ( ویچیردن ) به ( ویزیردن ) و ( ویزیردن ) به ( گُزیردن ) بدل می گردد و در زبان پارسی کنونی، گزیر به مینوی(چاره، راهکار) است.

نگرش استاد باغری:

گزیر در پهلوی وچیر vičīr و وزیر wizīr بوده است و " وزیر" بُن اکنون از بنواژه وزیرستن wizīristan می باشد.

بر آن محضر اژدها ناگزیر

گواهی نوشتند برنا و پیر

( نامه ی باستان ، جلد اول ، میر جلال الدین کزازی ، 1385، ص 302. )